Họ chỉ để lại cho người bạn tâm giao cũ một chỗ vì nhân nghĩa trong tim họ. Tôi thấy nhận xét nầy của Piere du Fojer rất đúng khi ông nói: bạn trai có sự ý thức mới là ý thức nam tính và số phận làm đ àn ông của mình. Những điều mà bạn trai tu hành được thế lại bằng tươi trẻ, tinh tế, cao thượng.
Không có nó là hỏng hết cuộc đời và gây hại cho muôn họ. Người xưa nói: lời nói bay đi, chữ viết tồn tại. Chừng nào thất bại ngã ngửa họ kêu trời la lỡ, là tại, là số phận, cơ thời.
Đi kế cạnh nỗi ngại ngùng của bạn trai trước vạn nẻo đường đời, có niềm băn khoăn về lý tưởng gia đình. Nếu lấy cây cân làm bằng nhan sắc, địa vị , tiền bạc để cân giá trị đời sống của họ thì ta thấy phần hơn của họ mà tôi vừa nói. Những bà mẹ biết nói ngọt ít có con trai làm biếng.
Ma quỷ xui bạn bộc lộ tâm tình yêu với kẻ bạn yêu để nói lên tình nghĩa keo sơn nhưng khi bạn dại dột tin theo bản năng thấp hèn, thì lòng bạn đã là một bát lệ sầu vì chia ly bạn thêm một giọt nữa vì hối hận: tâm hồn bạn khổ và khổ. Lúc thay đổi quần áo họ lo kín đáo. Thương hại để đến thương yêu và thương yêu đến tội lỗi không xa lắm.
Cõi lòng họ như một chiếc đàn mà các dây rất nhạy có thể phát ra những bản nhạc say mê đời. Chương trình của nền giáo dục nhân xã gồm thể dục để thân thể cường tráng, trí dục để trí tuệ thông minh, giáo dục để ngũ quan tính nhuệ, chí dục để ý chí cường dũng, tình cảm dục để tình cảm cao thượng, tính giáo dục để quả tim trong sạch, tâm dục để lương tâm, linh hồn cương trực thánh đức và xã dục để khi xử thế ta bặt thiệp, biết thu tâm, dụng nhân tùy thời, tùy cảnh, tùy người mà đắc lực. Nhưng chưa có sự nhấn mạnh về tính giáo dục trong gia đình và ở học đường thì các tổ chức tôi sợ khó đi sâu vào tâm hồn tuổi xuân.
Riêng vấn đề nầy tôi chỉ mời bạn suy nghĩ lại. Có kẻ mai một uổng đời. Vì nhiệm vụ giao thiệp rộng với người một chút là đã nghe ngại, đồ đạc trong mình hay trong nhà hơi thừa thải là cảm thấy mình xa xí, không giúp được một lão ăn mày là cho mình bất nhân , v.
Có nhà giáo dục gọi họ là sái trí hiểu là phán đoán sai thiên tính công lý, trật với lương trí. Mà lớn lên họ không vậy nữa. Chương trình gieo chân lý trong dân tộc, đồng loại còn bao la lắm, thưa bạn.
Và trong hôn nhân là việc cao cả của Thượng đế sáng lập, có tính chất vĩnh cửu, hai tâm hồn phối hiệp nhau: tình yêu đã làm cho hai thể xác gần gũi nhau, do đó một mầm sống bắt đầu tượng thai, lớn lên trong cung lòng của người mẹ và sau chín tháng ra chào đời. Có khi họ cũng có những ý định tìm những giải quyết, tìm lối giải thoát, tìm các ý kiến hay. Càng lớn tuổi càng được giáo dục chu đáo, lý trí họ sẽ lanh lợi trong việc sưu tầm chân lý.
Chúng tôi đã nói ái tình của nam giới bám vào nhan sắc. Khi bạn đời vắng bóng họ mới thấy thiếu. Aùi tình vũ bảo, ít trung tín.
Lương tâm là trí năng đặc biệt tạo hóa phú thác cho con người để con người tự nhiên phân biệt thiện ác, phải quấy, nên hư. Trong xã hội mà đời sống quá mắc mỏ hiện nay nhiều cuộc tình duyên dang dở vì những thực tế ấy. Jean Le Presbytre gọi sự mê sách của các bạn trai mà tôi nói rõ tiểu thuyết ở đây là cơn khủng hoảng.